5 grudnia 2024 r., podczas 153. sesji Zgromadzenia Ogólnego Polskiej Akademii Nauk, przyjęto zaktualizowany Kodeks Etyki Pracownika Naukowego. To oficjalne przyjęcie dokumentu wyznacza ramy etyczne dla działalności naukowej w instytucjach związanych z polską nauką i ma na celu dostosowanie zasad do współczesnych wyzwań badawczych.
Prace nad nową wersją Kodeksu prowadził Zespół ds. nowelizacji Kodeksu w składzie: prof. Paweł Łuków (Przewodniczący), prof. Osman Achmatowicz, prof. Andrzej Górski, ks. prof. Alfred Wierzbicki oraz współpracujący z Komisją dr hab. Roman Sławeta. Ostateczną wersję Kodeksu przyjęła Komisja do spraw Etyki w Nauce na posiedzeniu 18 listopada 2024 r., po czym dokument został formalnie zatwierdzony przez Zgromadzenie Ogólne.
W trakcie opracowywania aktualizacji uwzględniono uwagi i propozycje nadesłane przez uczelnie wyższe, jednostki Polskiej Akademii Nauk oraz inne instytucje związane z nauką, w tym m.in. Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) i Radę Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Jako jeden z kluczowych dokumentów referencyjnych Komisja wskazała European Code of Conduct for Research Integrity (ALLEA), co oznacza dostosowanie krajowych zasad do międzynarodowych standardów rzetelności badawczej.
Główne zmiany w zaktualizowanym Kodeksie dotyczą kilku obszarów kluczowych dla współczesnej praktyki naukowej. Poniżej przedstawiono najistotniejsze z nich oraz ich znaczenie dla środowiska badawczego:
- Nowa Preambuła: wprowadzono deklarację przywiązania do podstawowych wartości, takich jak poszanowanie godności człowieka, wolność, równość, uczciwość, prawdomówność, rzetelność oraz dotrzymywanie zobowiązań. Preambuła podkreśla, że te wartości mają praktyczne znaczenie dla codziennej pracy naukowej i relacji w środowisku badawczym.
- Nowe zagadnienia etyczne: zaktualizowano zapisy dotyczące współczesnych wyzwań, w tym wykorzystania narzędzi opartych na sztucznej inteligencji. Wskazanie tych kwestii ma na celu uregulowanie zasad stosowania nowych technologii w badaniach i zapobieganie nadużyciom.
- Dane badawcze: część dotycząca danych została sprecyzowana i zaktualizowana, co ma znaczenie dla przejrzystości badań, ich powtarzalności oraz odpowiedzialnego zarządzania danymi.
- Autorstwo i kształcenie: opracowano na nowo zasady dotyczące autorstwa i współautorstwa publikacji oraz kształcenia młodych kadr, zgodnie z obowiązującymi międzynarodowymi standardami. Zmiany te mają na celu jasne określenie kryteriów przypisywania autorstwa i wspieranie uczciwych praktyk mentoringowych.
- Konflikty interesów: część dotycząca konfliktów interesów została przepracowana, przy zachowaniu dotychczasowych wymagań. Oznacza to kontynuację obowiązków związanych z ujawnianiem i zarządzaniem konfliktami, przy jednoczesnym doprecyzowaniu procedur.
- Naruszenia zasad etyki: zmodernizowano zapisy dotyczące postępowania w przypadkach naruszeń etyki pracownika naukowego, co ma usprawnić wykrywanie i rozstrzyganie takich sytuacji oraz zapewnić ochronę rzetelności nauki.
Pełny tekst zaktualizowanego Kodeksu Etyki Pracownika Naukowego jest dostępny do pobrania w języku polskim pod adresem: https://pan.pl/app/uploads/2025/02/KodeksEtykiPracownika.pdf. Przyjęte zmiany mają na celu lepsze dostosowanie polskich standardów etycznych do międzynarodowych praktyk oraz pomoc naukowcom i instytucjom w prowadzeniu badań zgodnie z zasadami rzetelności i odpowiedzialności.