Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podczas 78. Światowego Zgromadzenia Zdrowia, które odbyło się w Genewie, uhonorowała wybitne jednostki, instytucje i organizacje z Ameryki Północnej i Południowej za ich zasługi w walce z epidemią tytoniu. Corocznie przyznawane nagrody z okazji Światowego Dnia bez Tytoniu mają na celu wyróżnienie tych, którzy na poziomie krajowym i regionalnym przyczynili się do rozwoju polityk zgodnych z postanowieniami Ramowej Konwencji WHO o Ograniczeniu Użycia Tytoniu (WHO FCTC).
W tegorocznej edycji wyróżniono aż sześć laureatów z regionu obu Ameryk. Wyróżnienie otrzymali m.in. Denis Choinière z Kanady oraz Clifton Curtis (pośmiertnie) ze Stanów Zjednoczonych za wieloletnią działalność badawczo-polityczną w zakresie przeciwdziałania paleniu. Choinière odegrał kluczową rolę w tworzeniu innowacyjnych rozwiązań, takich jak zakaz aromatyzowania wyrobów tytoniowych, wprowadzenie neutralnego opakowania, a także opracowanie pierwszego na świecie przepisu, który nakazuje umieszczanie ostrzeżeń zdrowotnych bezpośrednio na papierosach. Curtis z kolei koncentrował się na wpływie wyrobów tytoniowych na środowisko, a dzięki jego badaniom w 2024 roku hrabstwo Santa Cruz w Kalifornii jako pierwsze na świecie zakazało sprzedaży papierosów z filtrem.
W Brazylii to nie tylko organizacje pozarządowe, ale także instytucje rządowe znalazły się wśród wyróżnionych. Narodowa Agencja Nadzoru Sanitarnego (ANVISA) otrzymała uznanie za prowadzenie pionierskich działań regulacyjnych oraz stanowczą postawę wobec lobbingu przemysłu tytoniowego. Agencja nie tylko utrzymała zakaz sprzedaży elektronicznych papierosów, ale także wprowadziła wykorzystanie kodów QR i sztucznej inteligencji do walki z nielegalnym handlem tytoniem. Dodatkowo, ANVISA przoduje we wdrażaniu graficznych ostrzeżeń zdrowotnych na opakowaniach i zakazie dodatków poprawiających smak i atrakcyjność papierosów.
Przykład Ekwadoru jest dowodem na to, że oddolne działania obywatelskie również odgrywają ogromną rolę. Dwie organizacje – Colectivo Todas y Todos por la Vida oraz Acción Jurídica Popular – zostały nagrodzone za przeprowadzenie skutecznych działań prawnych mających na celu ochronę podatków prozdrowotnych. Dzięki ich determinacji zniesiono dekret rządowy obniżający podatki na szkodliwe produkty, co ustanowiło ważny precedens prawny w regionie, potwierdzający zasadę nieredukowalności podatków zdrowotnych – zasadę kluczową w polityce WHO FCTC.
Brazylijskie Ministerstwo Finansów oraz Ministerstwo Zdrowia także otrzymały wyróżnienie za współpracę przy wdrażaniu krajowej polityki kontroli konsumpcji tytoniu. Obie instytucje odegrały istotną rolę w opracowaniu dekretu wprowadzającego selektywny podatek federalny oraz ustalającego minimalną cenę sprzedaży papierosów, jako środka zniechęcającego do palenia. Ponadto Ministerstwo Zdrowia współpracowało z władzami państwowymi i lokalnymi, aby ożywić działanie Narodowej Komisji ds. Wdrażania Konwencji FCTC oraz utworzyć Krajowy Program Kontroli Tytoniu, zintegrowany na wszystkich poziomach administracji rządowej.
Wyjątkową rolę w ujawnianiu wpływu przemysłu tytoniowego na politykę publiczną odegrały również trzy organizacje dziennikarskie: PODER z Meksyku, Asociación de Periodismo Salud con Lupa z Peru oraz Cooperativa de Trabajo Sudestada z Urugwaju. Wspólnie zdobyły uznanie za prowadzenie śledztw dziennikarskich, które odsłoniły liczne konflikty interesów oraz manipulacje mające na celu promowanie produktów nikotynowych. Publikacje te wpłynęły na zwiększenie świadomości społecznej oraz wzmocniły debatę publiczną na temat roli przemysłu tytoniowego w kształtowaniu prawa.
Na szczególne uznanie zasługuje również Lisa Lu ze Stanów Zjednoczonych – młoda liderka i aktywistka, która już w wieku 14 lat założyła międzynarodową organizację International Youth Tobacco Control działającą w 60 krajach i docierającą do 57 milionów młodych ludzi na całym świecie. Dzięki jej zaangażowaniu udało się stworzyć podstawy naukowe oraz opinię publiczną wspierające zakaz sprzedaży aromatyzowanego tytoniu oraz regulacje dotyczące nikotyny syntetycznej. Jej działania przyczyniły się do uchwalenia przełomowego prawa, które daje amerykańskiej agencji FDA pełną kontrolę nad wszystkimi formami nikotyny.
Światowy Dzień bez Tytoniu został ustanowiony w 1987 roku i obchodzony jest corocznie 31 maja, aby zwiększać świadomość społeczną na temat szkodliwości palenia oraz ekspozycji na dym tytoniowy. Tytoń jest przyczyną ponad 8 milionów zgonów rocznie, z czego milion przypada na region obu Ameryk. Co roku WHO przyznaje specjalne nagrody z tej okazji, honorując najlepsze inicjatywy i działania na rzecz zdrowia publicznego.
Motywem przewodnim Światowego Dnia bez Tytoniu w 2025 roku jest hasło „Jasne produkty. Mroczne intencje. Odsłaniamy atrakcyjność”. Kampania ta ma na celu ujawnienie manipulacyjnych strategii przemysłu tytoniowego, które mają wzbudzać zainteresowanie, zwłaszcza wśród młodzieży. Poprzez demaskowanie tych działań organizatorzy chcą zwiększyć świadomość społeczną, wpłynąć na polityki zdrowotne i zmniejszyć popyt na produkty tytoniowe i nikotynowe.
