Decyzja Donalda Trumpa o natychmiastowym zwolnieniu Shiry Perlmutter ze stanowiska szefowej Amerykańskiego Urzędu Praw Autorskich odbiła się szerokim echem w środowisku prawnym, jak i technologicznym. Ten niespodziewany ruch, który miał miejsce w zaledwie kilka godzin po tym, jak urzędniczka odmówiła poparcia kontrowersyjnych działań Elona Muska związanych ze szkoleniem sztucznej inteligencji na materiałach objętych prawem autorskim, budzi poważne pytania o przyszłość praw autorskich w erze AI.
Shira Perlmutter objęła funkcję dyrektorki Urzędu Praw Autorskich w 2020 roku, mianowana przez bibliotekarkę Kongresu Carolę Hayden – która również w ostatnich dniach straciła swoje stanowisko. Seria tych zwolnień została jednoznacznie potępiona przez członka Kongresu Joego Morelle’a, który określił to jako „bezprecedensowe nadużycie władzy, pozbawione podstawy prawnej”. Jego zdaniem nie można traktować tych kroków jako przypadkowych, szczególnie biorąc pod uwagę kontekst sporów o autorskie wykorzystanie treści przez systemy AI Muska.
Zwolnienie Perlmutter zbiegło się bowiem z publikacją istotnego raportu przygotowanego przez jej urząd. Dokument ten przedstawia wstępne stanowisko Amerykańskiego Urzędu Praw Autorskich na temat granic dozwolonego użytku („fair use”) w kontekście wykorzystywania treści chronionych prawem autorskim do trenowania modeli sztucznej inteligencji. Choć raport przyznaje, że pewne działania takie jak badania i analiza mogłyby kwalifikować się jako dozwolony użytek, to jednak zdecydowanie sprzeciwia się komercyjnemu używaniu dużych zbiorów chronionych danych do tworzenia wyrazistych treści, które bezpośrednio konkurują z oryginałami.
W raporcie czytamy: „Wykorzystanie ogromnych ilości materiałów objętych prawem autorskim w celach komercyjnych, szczególnie gdy odbywa się to przy nielegalnym dostępie, wykracza poza ustalone granice dozwolonego użytku”. Autorzy dokumentu wskazują także, że ingerencja rządu mogłaby być „przedwczesna na tym etapie”, lecz sugerują konieczność rozwoju rynków licencji, w których firmy AI płaciłyby właścicielom praw autorskich za legalny dostęp do ich treści. Jako potencjalne rozwiązanie wymieniają również licencjonowanie zbiorowe jako sposób na uporządkowanie rynku.
W tle całej sprawy znajdują się również interesy Elona Muska – znanego zwolennika Trumpa – który współtworzył OpenAI, a obecnie rozwija własny projekt xAI, połączony z dawnym Twitterem (obecnie X). Musk jasno opowiedział się za radykalną reformą prawa własności intelektualnej, a nawet publicznie poparł sugestię Jacka Dorseya, by „usunąć całe prawo własności intelektualnej”. Tymczasem firmy takie jak OpenAI aktywnie lobbują za uregulowaniem korzystania z treści chronionych w kontekście AI poprzez wprowadzenie ogólnokrajowych wytycznych dotyczących „dozwolonego użytku” – co pozwoliłoby im trenować modele bez skomplikowanych negocjacji licencyjnych.
Obecnie wiele firm zajmujących się sztuczną inteligencją zmaga się z pozwami o naruszenia praw autorskich, co podkreśla znaczenie jasnych regulacji w tej dziedzinie. Pytanie jednak brzmi: czy usunięcie niezależnych urzędników, którzy stawali w obronie twórców i legalnego wykorzystania dzieł, nie otwiera drzwi na niekontrolowaną eksplorację cudzej pracy przez wielkie korporacje technologiczne?
Sprawa Shiry Perlmutter może okazać się momentem przełomowym dla przyszłości praw autorskich w Stanach Zjednoczonych. Z jednej strony mamy konserwatywny zwrot ku interesom wielkiego biznesu technologicznego, a z drugiej – rosnący niepokój środowisk kreatywnych, których prace są coraz częściej wykorzystywane w sposób nieautoryzowany. To napięcie może kształtować przyszłość nie tylko systemu prawnego, ale również całej branży sztucznej inteligencji na długie lata.
