Nowe, przełomowe badania sugerują, że szczepionka przeciw półpaścowi może chronić nie tylko przed samą chorobą, ale również przed jedną z najbardziej wyniszczających dolegliwości wieku podeszłego — demencją. Odkrycia opublikowane w prestiżowym czasopiśmie Nature, bazujące na imponującym zestawie danych z Wielkiej Brytanii, wskazują, że rutynowe szczepienie przeciw wirusowi ospy wietrznej i półpaśca (varicella-zoster) może także odegrać istotną rolę w zapobieganiu chorobom neurodegeneracyjnym.
Od wielu lat naukowcy badają hipotezy dotyczące potencjalnych związków między infekcjami wirusowymi, takimi jak wirus opryszczki, a chorobami otępiennymi. Istnieją dowody sugerujące, że przewlekłe infekcje wirusowe mogą prowadzić do stanu zapalnego w mózgu, a w konsekwencji do jego degeneracji. Badania nad wpływem szczepionek — w szczególności tych zawierających żywe, osłabione wirusy — wskazują, że mogą one modyfikować układ odpornościowy w sposób, który wykracza poza ochronę przed celem szczepienia. Efekty te mogą obejmować także zmniejszenie ryzyka chorób niezwiązanych bezpośrednio z wirusem, przeciw któremu została opracowana dana szczepionka.
Dotychczasowe próby wykazania wpływu szczepień na zahamowanie rozwoju demencji często napotykały trudność odróżnienia korelacji od przyczynowości. Czynniki takie jak świadomość zdrowotna, dostęp do opieki medycznej czy nawet poziom funkcji poznawczych mogą wpływać na decyzje dotyczące szczepień, przez co wyniki badań mogły być zniekształcone. Tymczasem badanie przeprowadzone przez naukowców ze Stanford University wprowadziło nowatorskie podejście, pozwalające na pokonanie tej przeszkody.
Wykorzystując politykę kwalifikacyjną do szczepień obowiązującą w Walii, badacze przeanalizowali dane dotyczące osób urodzonych tuż przed lub po 2 września 1933 roku. Data urodzenia była jedynym kryterium decydującym o tym, czy dana osoba mogła otrzymać szczepienie przeciw półpaścowi. Taki układ pozwolił stworzyć coś na wzór „naturalnego eksperymentu”, gdzie jedyną istotną różnicą między grupami była możliwość otrzymania szczepionki. Dzięki zaawansowanym metodom statystycznym, badacze zdołali uzyskać rzetelne i odporne na zakłócenia wyniki.
Wnioski są niezwykle obiecujące: osoby, które otrzymały szczepionkę przeciw półpaścowi, miały o 20% mniejsze ryzyko zdiagnozowania demencji w ciągu siedmiu lat od momentu szczepienia. Efekt ten był bardziej widoczny u kobiet, natomiast w przypadku mężczyzn wyniki były mniej jednoznaczne ze względu na większy margines błędu. Co więcej, analiza danych z aktów zgonu wykazała, że również umieralność z powodu demencji była niższa u osób zaszczepionych — o około 5% w ciągu dziewięciu lat.
Szczepienie działało zgodnie z oczekiwaniami w zakresie redukcji przypadków półpaśca, co potwierdza jego skuteczność w zwalczaniu pierwotnego celu. Jednak spadek liczby przypadków demencji nie był związany wyłącznie z mniejszą zachorowalnością na półpasiec. Efekt ochronny pojawiał się dopiero po upływie ponad roku od szczepienia, co sugeruje istnienie głębszego mechanizmu działania — najprawdopodobniej długoterminowej modulacji układu odpornościowego.
Wśród możliwych wyjaśnień naukowcy wskazują na to, że szczepionka może ograniczać reaktywacje wirusa varicella-zoster, znane z wywoływania stanów zapalnych w mózgu. Inną hipotezą jest szerszy wpływ szczepionki na układ immunologiczny — możliwe, że pobudzony szczepieniem organizm uczy się skuteczniej odpowiadać na patogeny i stany zapalne, również te mające związek z otępieniem.
Co ciekawe, korzyści ze szczepienia nie były szczególnie wyraźne wśród osób z cukrzycą czy chorobami układu krążenia, co zaskoczyło badaczy, którzy spodziewali się silniejszych efektów ochronnych w tych grupach podwyższonego ryzyka. Zauważono jednak, że osoby zaszczepione rzadziej trafiały do szpitala z powodu infekcji układu oddechowego — aż o 12%. Może to być kolejna wskazówka, że immunizacja tego typu niesie ze sobą uniwersalne korzyści dla odporności organizmu.
Warto podkreślić, że wyniki badań dotyczą wyłącznie szczepionki zawierającej żywego, osłabionego wirusa (Zostavax). Nowszy preparat Shingrix, zawierający rekombinowane białka, został wprowadzony na rynek dopiero po zakończeniu analiz, dlatego nie wiadomo, czy wywołuje podobny efekt neuroochronny.
W dobie rosnącej liczby przypadków demencji na całym świecie, opracowanie skutecznych sposobów zapobiegania tej chorobie staje się kwestią priorytetową. Jeśli dalsze badania potwierdzą, że szczepienia mogą zmniejszać ryzyko jej wystąpienia, może to oznaczać przełom w podejściu do profilaktyki chorób neurodegeneracyjnych. Szczepionka przeciw półpaścowi, znana z wysokiego profilu bezpieczeństwa, dostępna szeroko i już stosowana w ramach rutynowej opieki zdrowotnej, mogłaby stać się jednym z najskuteczniejszych i najtańszych środków zapobiegawczych przeciwko demencji.
Choć potrzebne są dalsze badania, by w pełni zrozumieć mechanizmy leżące u podstaw tych odkryć, już teraz można z ostrożnym optymizmem stwierdzić jedno: szczepionka przeciw półpaścowi może nie tylko uchronić przed bolesną chorobą skóry, ale także wspierać długowieczność i zdrowie mózgu na starsze lata życia.
