Eksperci z Global Virus Network (GVN), organizacji zrzeszającej czołowych wirusologów z ponad 80 ośrodków naukowych z całego świata, opublikowali ostrzeżenie i apel do rządów międzynarodowych w prestiżowym czasopiśmie The Lancet Regional Health – Americas. Ich raport dotyczy rozprzestrzeniającego się w Ameryce Północnej wirusa grypy ptasiej H5N1, który zaczął powodować coraz większe straty w sektorze rolnictwa i stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Autorzy publikacji wzywają do podjęcia natychmiastowych działań w zakresie wzmożonego nadzoru epidemiologicznego, wdrożenia środków bioasekuracji na fermach oraz przygotowania systemu opieki zdrowotnej na wypadek przeniesienia wirusa między ludźmi.
Jak podkreśla dr Sten H. Vermund, główny doradca medyczny GVN, zrozumienie aktualnej sytuacji epidemiologicznej jest kluczowe. Wirus H5N1 z powodzeniem infekuje zarówno zwierzęta, jak i ludzi, a ostatnie zmiany genetyczne zwiększają jego potencjał pandemiczny. Konieczna jest czujność, zwłaszcza wobec możliwości pojawienia się mutacji, które ułatwią przenoszenie się wirusa między ludźmi. Pomimo że do tej pory nie odnotowano potwierdzonego przypadku transmisji z człowieka na człowieka, naukowcy ostrzegają przed realnym zagrożeniem takiego scenariusza.
Obecna sytuacja w Ameryce Północnej jest alarmująca. H5N1 został wykryty w około 1000 stadach krów mlecznych, doprowadził do ponad 70 przypadków zakażenia ludzi, w tym jednej ofiary śmiertelnej w USA. Wirus rozprzestrzenił się na wszystkie 50 stanów USA oraz Kanadę, a tylko w Stanach Zjednoczonych wybito lub zabito ponad 168 milionów ptaków od 2022 roku. Obszary intensywnej hodowli, w których brakuje odpowiednich środków ochrony osobistej, są szczególnie narażone. To pokazuje, jak poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo żywnościowe i zdrowotne mieszkańców obu Ameryk.
Profesor Marion Koopmans z Erasmus Medical Center w Holandii, jedna z autorek raportu, podkreśla znaczenie ciągłego nadzoru genomowego. Monitorowanie zmian genetycznych wirusa w czasie rzeczywistym pozwala lepiej zrozumieć jego ewolucję i potencjalną zdolność do rozprzestrzeniania się. W jej ocenie niezbędne jest zwiększenie inwestycji w badania na styku interakcji między ludźmi a zwierzętami, a także natychmiastowe udostępnianie sekwencji wirusa z terenów endemicznych.
Autorzy raportu nawołują do zastosowania dziesięciu strategicznych środków, które mogą zminimalizować ryzyko pandemii:
1. Wzmocnienie nadzoru sanitarno-epidemiologicznego — m.in. poprzez badanie mleka, ścieków oraz osób mających kontakt z zakażonymi zwierzętami.
2. Przyspieszenie wymiany danych genomowych wirusa — ich szybka publikacja umożliwi skuteczniejszą współpracę międzynarodową.
3. Zwiększenie bezpieczeństwa na fermach — stosowanie odzieży ochronnej i dokładne czyszczenie pomieszczeń to podstawowa profilaktyka.
4. Przygotowanie farm w zakresie diagnostyki — wprowadzenie testów samokontroli oraz ułatwiony dostęp do świadczeń medycznych dla pracowników rolnych.
5. Wzmocnienie systemów zdrowia publicznego — szczególnie w regionach o wysokim ryzyku rozprzestrzenienia się choroby.
6. Inwestycje w przewidywanie fenotypu wirusa — lepsza analiza cech wirusów na podstawie danych genetycznych pozwoli szybciej ocenić zagrożenie.
7. Rozwój szczepionek — zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, ze szczególnym naciskiem na personel pracujący przy produkcji żywności.
8. Przygotowanie planów wdrażania szczepień i leczenia — gotowe programy testów klinicznych mogą przyspieszyć reakcję na rozwijające się ogniska.
9. Umożliwienie szybkich badań klinicznych i modelowania — niezbędne do oceny nowych szczepów.
10. Międzynarodowa współpraca — koordynacja danych, programów i badań umożliwi lepsze przygotowanie na nowe zagrożenia wirusowe.
Profesor Peter Palese z Icahn School of Medicine apeluje o edukację społeczeństwa i rolników na temat bezpiecznego obchodzenia się z drobiem oraz zagrożeń wynikających z kontaktu z zakażonymi zwierzętami. Jego zdaniem, brak świadomości społecznej może utrudnić walkę z potencjalnym ogniskiem epidemii.
Równie istotne są działania mające ograniczyć transmisję wirusa między krowami – na co zwraca uwagę profesor Ab Osterhaus z Uniwersytetu Weterynaryjnego w Hanowerze. Stosowanie szczepień w hodowlach oraz wzmożona obserwacja przypadków nietypowych infekcji może odegrać kluczową rolę w zapobieganiu dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby.
Chociaż lokalny nadzór nad wirusem istnieje, Global Virus Network zaznacza, że poziom testowania i monitorowania jest wciąż niewystarczający. Dla skutecznej prewencji niezbędne jest stworzenie zintegrowanego systemu wczesnego ostrzegania, który pozwoli szybko wykrywać i izolować ogniska zakażenia zarówno wśród zwierząt, jak i ludzi. Takie działania wymagają również zaufania i zaangażowania ze strony pracowników ferm i społeczności lokalnych.
Jak podkreśliła dr Elyse Stachler z Broad Institute of MIT, niezbędne są także strategie oparte na współpracy społecznej, które usprawnią proces wdrażania szczepień w przypadku pojawienia się takiej konieczności. Jej zdaniem, tylko dzięki współdziałaniu naukowców, decydentów oraz rolników możliwe będzie skuteczne stawienie czoła zagrożeniu ze strony wirusa H5N1.
W obecnej sytuacji konieczne jest nie tylko zintensyfikowanie działań na poziomie lokalnym i międzynarodowym, ale również budowanie silniejszego systemu ochrony zdrowia, który sprosta potencjalnym wyzwaniom pandemicznym przyszłości. Działania dziś mogą zapobiec globalnemu kryzysowi jutro.
