Polska prezydencja w Radzie UE stawia na ambitną, długofalową wizję rozwoju badań i innowacji, w której sztuczna inteligencja, przyszłość programu Horyzont Europa oraz dalsza integracja Europejskiej Przestrzeni Badawczej odgrywają kluczową rolę. IGLO Open Event w Brukseli stał się ważnym forum do zaprezentowania tych priorytetów oraz pokazania, że polskie środowisko naukowe chce aktywnie współtworzyć europejską politykę B+R, a nie jedynie się do niej dostosowywać.
W spotkaniu wzięło udział blisko stu przedstawicieli Komisji Europejskiej, stałych przedstawicielstw państw członkowskich oraz instytucji naukowych. Taka struktura uczestników jasno pokazała, że rozmowa o badaniach i innowacjach wyszła zdecydowanie poza akademickie kuluary i stała się elementem szerszej debaty o przyszłości konkurencyjności Europy. Dyskutowano nie tylko o technologiach, ale też o modelach współpracy, finansowaniu oraz koniecznych zmianach kulturowych, które pozwolą europejskiej nauce odważniej sięgać po przełomowe rezultaty.
Jednym z najważniejszych wątków wydarzenia była sztuczna inteligencja i jej rola w ekosystemie badawczym. Polska podkreśliła, że AI nie może być postrzegana wyłącznie jako narzędzie dla największych ośrodków czy korporacji technologicznych. Zapowiadane jest promowanie demokratyzacji dostępu do rozwiązań opartych na AI, po to, aby także mniejsze instytucje, młode zespoły badawcze i naukowcy z mniej uprzywilejowanych regionów mogli efektywnie korzystać z tych technologii. Tylko w ten sposób można realnie ograniczyć rosnące dysproporcje w potencjale badawczym między różnymi częściami Unii i zapewnić, że cyfrowa transformacja nauki nie będzie zjawiskiem elitarnym.
Magdalena Kula, attaché ds. badań przy Stałym Przedstawicielstwie RP, zwróciła uwagę na fakt, że w Europie działa około dwóch milionów naukowców. To ogromny potencjał intelektualny, który nie zawsze jest adekwatnie reprezentowany w procesach decyzyjnych dotyczących polityki badawczej. W trakcie wydarzenia wielokrotnie podkreślano, że tworzenie strategii B+R powinno być bardziej partycypacyjne, a głos samych badaczy – w tym młodszych naukowców – powinien częściej wybrzmiewać w debatach na poziomie unijnym. To kluczowe, jeśli Europa chce realnie odpowiadać na wyzwania związane z transformacją energetyczną, zdrowiem publicznym, odpornością gospodarczą i zmianami klimatu.
AI w badaniach pojawiła się także w szerszym kontekście – jako czynnik przyspieszający odkrycia naukowe, ale jednocześnie wymagający odpowiedzialnych ram etycznych i regulacyjnych. Dyskutowano o wykorzystaniu algorytmów do analizy ogromnych zbiorów danych eksperymentalnych, wspierania projektowania nowych materiałów i leków oraz optymalizacji procesów przemysłowych i logistycznych. Polska prezydencja zapowiada działania, które mają z jednej strony ułatwić integrację AI w codziennej pracy laboratoriów i ośrodków R&D, a z drugiej zadbać o przejrzystość, bezpieczeństwo i zaufanie do tych rozwiązań w środowisku naukowym i w społeczeństwie.
Centralnym punktem dyskusji były także przyszłość i ocena programu Horyzont Europa. To właśnie ten mechanizm finansowania badań stanowi filar europejskiej polityki innowacyjnej. Podczas wydarzenia akcentowano potrzebę lepszego zbalansowania między projektami wysokiego ryzyka, które mogą przynieść przełomowe wyniki, a inicjatywami bardziej aplikacyjnymi, bezpośrednio wspierającymi wdrażanie nowych rozwiązań w gospodarce. Polska zaproponowała, aby jeszcze mocniej postawić na inkluzywność – tak, aby naukowcy i instytucje z całej Unii, w tym z regionów o słabszej infrastrukturze badawczej, miały realną szansę na skuteczny udział w projektach i konsorcjach europejskich.
Nie mniej istotnym elementem debaty była Europejska Przestrzeń Badawcza (ERA), która ma stać się spójnym, dobrze zintegrowanym obszarem współpracy naukowej, bez barier administracyjnych i geograficznych. W trakcie IGLO Open Event zwracano uwagę, że ERA nie może być jedynie hasłem politycznym – konieczne są konkretne działania wspierające mobilność naukowców, uznawalność dorobku, a także wymianę wiedzy i infrastruktury między ośrodkami. Polska prezydencja chce podkreślać znaczenie synergii: między polityką krajową i unijną, między programami finansowania, a także między dyscyplinami – od nauk ścisłych, przez humanistykę, aż po nauki społeczne.
Konkretne przykłady potencjału polskiej nauki zostały zaprezentowane poprzez wystąpienia trzech laureatów prestiżowych grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). Projekty dr Ewy Chrostek w obszarze zdrowia, dr. Krzysztofa Fica dotyczące magazynowania energii oraz dr. Rafała Kucharskiego związane z wykorzystaniem AI w transporcie pokazały, jak różnorodne i jednocześnie komplementarne mogą być polskie wkłady w rozwój europejskich technologii. Badania nad zdrowiem publicznym, nowymi sposobami przechowywania energii oraz inteligentnym zarządzaniem ruchem i mobilnością wpisują się bezpośrednio w priorytety zielonej i cyfrowej transformacji.
W prezentacjach i późniejszych dyskusjach mocno wybrzmiała rola interdyscyplinarności. Przyszłość badań coraz rzadziej mieści się w granicach jednej dziedziny – kwestie zdrowotne łączą się z analizą danych i bioinformatyką, transformacja energetyczna wymaga współpracy inżynierów, ekonomistów i specjalistów od polityki publicznej, a nowoczesny transport to punkt przecięcia informatyki, urbanistyki, automatyki i nauk społecznych. Polska prezydencja akcentuje, że systemy finansowania oraz mechanizmy współpracy powinny premiować odważne, przekrojowe projekty, w których zespoły badawcze szukają rozwiązań na styku różnych specjalizacji.
Jednym z najbardziej interesujących wątków była potrzeba zmiany kultury prowadzenia badań naukowych w Europie. Paneliści zwrócili uwagę, że przełomowe rezultaty bardzo często rodzą się z projektów obarczonych wysokim ryzykiem niepowodzenia. Tymczasem tradycyjne podejście do oceny wyników – zarówno na poziomie grantów, jak i indywidualnej kariery naukowca – często zniechęca do podejmowania takich ryzyk. Podkreślano konieczność zaakceptowania porażek jako naturalnego elementu procesu badawczego. Odejście od logiki „zero-jedynkowej” na rzecz długofalowego myślenia o wpływie badań może pomóc Europie odzyskać pozycję jednego z globalnych liderów innowacji.
Wydarzenie w Brukseli miało również wyraźny wymiar praktyczny – zakończyło się częścią networkingową, podczas której przedstawiciele Komisji, naukowcy oraz eksperci z różnych instytucji mieli okazję do rozmów o potencjalnych partnerstwach i wspólnych inicjatywach. Tego typu bezpośrednie kontakty są kluczowe dla budowania zaufania i realnej współpracy, która następnie może przełożyć się na wspólne projekty badawcze, konsorcja w ramach Horyzontu Europa czy bilateralne porozumienia między ośrodkami.
Z perspektywy wyzwań, przed jakimi stoi dziś Europa – od bezpieczeństwa energetycznego, przez ochronę zdrowia, po odporność łańcuchów dostaw i rozwój technologii cyfrowych – jasne jest, że inwestycje w badania i innowacje muszą pozostać jednym z najważniejszych priorytetów politycznych. Polska prezydencja podkreśla, że tylko poprzez odważne podejście do nauki, wspieranie sztucznej inteligencji w sposób inkluzywny oraz budowę prawdziwie zintegrowanej Europejskiej Przestrzeni Badawczej, możliwe będzie wypracowanie rozwiązań zdolnych sprostać tym wyzwaniom. IGLO Open Event pokazało, że polskie środowisko naukowe chce aktywnie uczestniczyć w tym procesie – nie tylko jako beneficjent wspólnotowych programów, lecz przede wszystkim jako współtwórca europejskiej polityki badawczej i innowacyjnej.