W powszechnym przekonaniu dzieci z autyzmem zmagają się z trudnościami w interakcjach społecznych oraz mają zmniejszoną zdolność utrzymywania uwagi podczas kontaktów z innymi osobami. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych objawów, które często prowadzą do diagnozy, jest unikanie kontaktu wzrokowego. Jednak nowe badania sugerują, że to klasyczne postrzeganie może być zbyt uproszczone i nie zawsze odzwierciedla rzeczywiste różnice między dziećmi z autyzmem a ich neurotypowymi rówieśnikami, zwłaszcza w naturalnych warunkach.
Zespół badaczy pod kierownictwem Lu Qu i Qiaoyun Liu z Instytutu Sztucznej Inteligencji w Edukacji na Uniwersytecie Wschodnich Chin w Szanghaju przeprowadził innowacyjne badanie, którego celem było lepsze zrozumienie wzorców uwagi społecznej u dzieci, w tym tych ze spektrum autyzmu. Co zaskakujące, wyniki ujawnione w prestiżowym czasopiśmie ECNU Review of Education wskazują, że zarówno dzieci z autyzmem, jak i ich zdrowo rozwijający się rówieśnicy wykazują podobne wzorce zachowań podczas zabawy – skupiają swoją uwagę głównie na zabawkach, a nie na twarzach dorosłych.
Dotychczasowe badania nad autyzmem opierały się głównie na testach przeprowadzanych w warunkach laboratoryjnych, często w sposób sztuczny i oderwany od codziennego życia dzieci. Najczęściej analizowano reakcje dzieci na bodźce wizualne, takie jak zabawki, próbując ocenić, jak zdolne są do wspólnego skupiania uwagi z inną osobą. Jednak takie testy, choć standaryzowane, mogą nie oddawać w pełni autentycznych zachowań dzieci w naturalnych sytuacjach społecznych.
Aby przezwyciężyć te ograniczenia, badacze opracowali nowoczesne, wspomagane sztuczną inteligencją laboratorium obserwacyjne, które pozwalało analizować wzrok, wokalizacje i ruchy dzieci w bardziej swobodnym i rzeczywistym środowisku. Dzięki tej innowacyjnej metodzie możliwe było uchwycenie naturalnych interakcji dzieci w trakcie zabawy – bez narzucanej presji i sztucznie stworzonych warunków diagnostycznych, co znacząco zwiększało wiarygodność wyników.
Analizie poddano dzieci z trzech grup: rozwijające się typowo, z autyzmem oraz dzieci z opóźnieniem rozwojowym. Co szczególnie interesujące, wszystkie grupy dzieci spędzały od 60% do 80% czasu skupione na zabawkach, a jedynie od 6% do 14% czasu zwracały uwagę na twarze dorosłych uczestniczących w zabawie. Te dane jasno pokazują, że ograniczony kontakt wzrokowy nie jest zjawiskiem typowym wyłącznie dla dzieci z autyzmem. Kluczową rolę w interakcjach odegrały również niewerbalne gesty rodziców, takie jak ruchy rąk, które w wielu przypadkach były sygnałem inicjującym wspólną uwagę.
Wyniki te w znaczący sposób podważają istniejące przekonania dotyczące diagnostyki autyzmu i zwracają uwagę na potrzebę zmiany obecnych praktyk klinicznych. Dotychczasowe terapie często skupiają się na wymuszaniu kontaktu wzrokowego, co – jak się okazuje – może nie być najlepszym podejściem dla każdego dziecka z autyzmem. Zamiast tego, autorzy badania sugerują większy nacisk na alternatywne formy komunikacji, takie jak gesty i postawy ciała rodziców, które mogą być kluczowe dla efektywnego wspierania rozwoju społecznego dziecka.
Według Qu i Liu, zamiast przywiązywać nadmierną wagę do klasycznych definicji objawów autyzmu, konieczne jest aktualizowanie wiedzy klinicznej w oparciu o dane z badań prowadzonych w naturalnym środowisku dziecka. „Nasze odkrycia wskazują na potrzebę przemyślenia interwencji skupiających się wyłącznie na kontakcie wzrokowym. Skierowanie uwagi na szerszy zakres wskazówek, takich jak gesty, może skuteczniej wspierać rozwój społeczny dzieci z autyzmem” – komentują autorzy.
W dobie intensywnego rozwoju sztucznej inteligencji i nowych technologii konieczne jest nieustanne aktualizowanie podejścia do diagnozowania i terapii. Okazuje się, że zachowania dzieci z autyzmem – często postrzegane jako odstępstwo od normy – mogą mieścić się w granicach naturalnych różnic indywidualnych. Kluczem do skutecznego wsparcia jest zrozumienie tych subtelnych różnic i dostosowanie strategii do realnych potrzeb dzieci, a nie do sztywnych ram diagnostycznych.
Badanie to rzuca nowe światło na sposób, w jaki postrzegamy autyzm, zachęcając do rewidowania przestarzałych teorii i otwarcia się na badania, które lepiej odwzorowują naturalne środowisko dziecka. Ostatecznie, lepsze zrozumienie autentycznych zachowań społecznych pozwoli na tworzenie bardziej skutecznych, zindywidualizowanych strategii interwencji, które realnie pomogą dzieciom z autyzmem rozwijać się w swoim tempie i we własny, unikalny sposób.
