Polska Akademia Nauk: Podsumowanie Półmetka i Zarys Ambitnych Planów
5 grudnia 2024 roku odbyło się 153. Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk (PAN), które stało się kluczowym wydarzeniem podsumowującym działalność instytucji oraz jej plany na przyszłość. Zgromadzenie, które zgromadziło wybitnych naukowców i przedstawicieli różnych środowisk akademickich, skupiło się na omówieniu modelu finansowania jednostek naukowych, analizie półmetka kadencji obecnego kierownictwa oraz przyszłych wyzwań i działań strategicznych. W kontekście dynamicznych zmian i rosnących oczekiwań wobec nauki, to spotkanie miało szczególne znaczenie.
Znaczenie PAN jako Eksperckiego Zaplecza dla Rządu
Podsumowując ostatnie dwa lata działalności Polskiej Akademii Nauk, prezes PAN, prof. Marek Konarzewski, zwrócił uwagę na istotną rolę Akademii jako eksperckiego wsparcia w rozwiązywaniu strategicznych problemów, przed którymi stoi kraj. PAN nie tylko skupia się na prowadzeniu badań naukowych, ale także odpowiada na zapotrzebowanie społeczne i rządowe w kluczowych obszarach, przyczyniając się do podejmowania lepszych decyzji politycznych i gospodarczych. Zdaniem prof. Konarzewskiego, Akademia pełni rolę pomostu między wiedzą a wdrażaniem praktycznych rozwiązań, co stanowi fundament dla zrównoważonego rozwoju Polski.
Nowelizacja Ustawy o PAN – Wyzwaniem 2024 Roku
Jednym z najgorętszych tematów 2024 roku była nowelizacja ustawy o PAN, która wywołała liczne kontrowersje i sprzeciw w środowisku naukowym. Zarówno merytoryka, jak i sposób procedowania zmiany spotkały się z krytyką, a Akademia aktywnie reagowała na propozycje legislacyjne, przedstawiając swoje stanowiska i postulaty. Prof. Konarzewski podkreślił, że minione wydarzenia pokazały konieczność precyzyjnego określenia oczekiwań wobec nowych regulacji prawnych, zwłaszcza w kontekście relacji między instytutami naukowymi a korporacjami. W tym kontekście rok 2025, jak zapowiedział minister Dariusz Wieczorek, ma przynieść dalsze prace nad nowelizacją – kluczową dla sprawnego działania PAN.
Komitet Nauk o Wodzie – Odpowiedź na Współczesne Wyzwania
W związku z narastającymi wyzwaniami związanymi z gospodarką wodną oraz skutkami zmian klimatycznych, PAN powołała w 2024 roku Komitet Nauk o Wodzie i Gospodarki Wodnej. Inicjatywa ta ma na celu nie tylko monitorowanie bieżącej sytuacji hydrologicznej, ale także opracowywanie eksperckich rekomendacji dla rządu i samorządów. Jak zaznaczono podczas Zgromadzenia, współdziałanie na arenie międzynarodowej oraz wymiana doświadczeń z zagranicznymi instytucjami naukowymi stanowi kluczowy element działalności Komitetu. Projekt ten ukazuje determinację PAN w mierzeniu się z problemami globalnymi, które mają bezpośredni wpływ na lokalne realia.
Innowacyjne Plany: Nowy Statek Badawczy i Muzeum Historii Naturalnej
Jednym z najbardziej ambitnych planów na kolejne lata jest budowa nowego polskiego statku badawczego. Obecnie jedynym tego typu narzędziem badawczym w Polsce jest „Oceania” zbudowana w 1985 roku. Projekt nowej jednostki ma być przełomem w badaniach naukowych związanych z Bałtykiem oraz innymi regionami. Prof. Konarzewski podkreślił, że realizacja tego przedsięwzięcia wymaga zaangażowania całego środowiska naukowego, a jego finalizacja mogłaby znacząco podnieść międzynarodowy prestiż polskiej nauki.
Równolegle Polska Akademia Nauk planuje powrót do pomysłu utworzenia Muzeum Historii Naturalnej. Tego typu instytucje na świecie pełnią podwójną funkcję – zarówno naukową, jak i edukacyjną. Jak zauważono podczas Zgromadzenia Ogólnego, placówka ta mogłaby stać się centrum popularyzacji nauki oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego Polski. Koszt realizacji, szacowany na miliard złotych, wymaga jednak skoordynowanego wsparcia ze strony rządu i partnerów biznesowych. Prof. Konarzewski wyraził wiarę w możliwość realizacji tego marzenia, które symbolizuje ambicje narodowego środowiska naukowego.
Spójność i Klaryfikacja Systemu – Wystąpienie Prof. Marka Figlerowicza
Podczas Zgromadzenia ważny głos zabrał również prof. dr hab. Marek Figlerowicz, który omówił kwestie chaosu i niedopasowań w obecnym systemie nauki w Polsce. Jego wystąpienie ukazało trudności wynikające z ciągłych zmian legislacyjnych, braku spójności w finansowaniu badań oraz niedostatecznej współpracy między nauką a biznesem. Prof. Figlerowicz zaproponował konkretne rozwiązania, takie jak strategiczne planowanie komercjalizacji badań, optymalizacja mechanizmów finansowania oraz promocja nauki jako fundamentu społecznych wartości. Jego przemówienie nie pozostawiło wątpliwości, że konieczna jest reforma, która uwolni potencjał polskiej nauki i uczyni ją bardziej konkurencyjną.
Uchwały i Kodeks Etyki – Kluczowe Decyzje Zgromadzenia
Podczas spotkania uchwalono dwie kluczowe uchwały. Pierwsza dotyczyła wyboru podmiotu, który będzie odpowiedzialny za badanie finansów PAN w latach 2024–2025, co pokazuje zrozumienie potrzeby przejrzystości i odpowiedzialności finansowej. Druga uchwała odnosiła się do przyjęcia nowego Kodeksu Etyki Pracownika Naukowego. To dokument, który ma na celu wzmocnienie standardów etycznych w środowisku akademickim, podkreślając znaczenie wartości, takich jak uczciwość, rzetelność oraz promocja odpowiedzialnego podejścia do prowadzenia badań.
Podsumowanie
153. Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk unaoczniło, że instytucja ta pozostaje jedną z najważniejszych organizacji naukowych w Polsce, odgrywając istotną rolę w kształtowaniu przyszłości kraju. Podejmowane działania, jak budowa statku badawczego czy idea Muzeum Historii Naturalnej, wskazują na wizjonerskie podejście do rozwoju nauki, które bazuje na odważnych planach i szeroko zakrojonej współpracy międzynarodowej. Polska nauka potrzebuje stabilności i jasnych regulacji, a dzięki inicjatywom Akademii można wierzyć, że plany te zostaną przekute w rzeczywistość, przyczyniając się do budowy lepszej przyszłości nas wszystkich.