W latach 70. XX wieku, podczas wykopalisk na cmentarzysku z epoki brązu w Shahr-i Sokhta w Iranie, archeolodzy natknęli się na artefakt, który okazał się jedną z najstarszych planszowych gier na świecie. Przy ludzkiej czaszce spoczywała pełna gra planszowa, datowana na około 4500 lat. To niezwykłe znalezisko obejmowało planszę z 20 okrągłymi polami, ułożonymi w spiralę przypominającą zwiniętego węża, cztery kości do gry oraz 27 geometrycznych pionków.
Ta starożytna gra, znaleziona w Shahr-i Sokhta, jest jednym z wielu tego typu odkryć na świecie. Do podobnych znalezisk należą rzymska gra Ludus Latrunculorum czy egipska gra Senet, którą znaleziono nawet w grobowcu Tutanchamona. Niestety, dla większości tych starożytnych gier brakuje zachowanych zasad. Wyjątkiem jest Królewska Gra z Ur, pochodząca z Mezopotamii, której zasady udało się zrekonstruować w 2007 roku na podstawie tabliczki klinowej znajdującej się w Muzeum Brytyjskim.
Jednak współczesna technologia oferuje nowe możliwości w odtworzeniu zasad zapomnianych gier sprzed tysięcy lat. Naukowcy coraz częściej sięgają po sztuczną inteligencję, aby stworzyć prawdopodobne reguły dawnych gier planszowych. Dzięki temu mogą nie tylko ponownie uczynić je grywalnymi, ale również badać, jak ewoluowały typy gier na przestrzeni wieków. „Te gry działają jak okno do przeszłości, ukazując dynamikę społeczną i kulturową ludzi, którzy je tworzyli i grali,” mówi Eric Piette z Katolickiego Uniwersytetu w Louvain.
Za pomocą algorytmów AI badacze analizują układ plansz, pionków i rzutów kości, próbując odgadnąć ich funkcje i interakcje w grze. Takie podejście pozwala na tworzenie symulacji ukazujących, jak mogły wyglądać te gry w praktyce. Odtwarzanie reguł gier ma jednak większe znaczenie niż jedynie rozrywka – pomaga zrozumieć, jakie wartości społeczne i kulturowe przyświecały ich twórcom oraz jak różne grupy ludzi rozwijały wspólne koncepcje zabawy i strategii.
Odkrycia tego typu oraz próby ich rekonstrukcji są niezwykle cenne z archeologicznego i antropologicznego punktu widzenia. Gry te były czymś więcej niż tylko formą rozrywki – mogły pełnić funkcję rytualną, edukacyjną, a nawet symboliczną. Na przykład gra Senet była niegdyś postrzegana jako narzędzie do komunikacji z zaświatami, podczas gdy inne gry mogły służyć jako analogiczne do dzisiejszych gier strategicznych wyzwania intelektualne.
Dzięki sztucznej inteligencji badacze zyskują narzędzie, które pozwala na odtworzenie nie tylko zasad, ale także kontekstów, w jakich te gry mogły być rozgrywane. To fascynujące spojrzenie na przeszłość, które przypomina, że choć od starożytnych cywilizacji dzieli nas tysiące lat, ich zamiłowanie do gier i zabawy jest czymś, co łączy nas z nimi w uniwersalny sposób.
