Odkrycie kamieni z otworami z Izraela może odsłonić tajemnice starożytnej technologii włókienniczej
Niedawno odkryte zestawy kamieni z otworami, datowane na około 12 000 lat, znalezione w północnym Izraelu, mogą być najstarszymi znanymi wrzecionami do ręcznego przędzenia. Nowe znaleziska rzucają światło na pradawne techniki tekstylne, które mogły odegrać kluczową rolę w wynalezieniu technologii koła.
Kamienne artefakty, które funkcjonowały jako ciężarki na końcu wrzeciona, umożliwiały ludziom efektywne przędzenie włókien naturalnych na przędzę, co następnie wykorzystywano do produkcji odzieży oraz innych tekstyliów. Talia Yashuv z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie twierdzi, że odkrycie tych narzędzi to dowód na istnienie technologii obrotu na osi tysiące lat przed wynalezieniem pierwszych wozów.
Ewolucja technologii obrotu
Wrzeciona działały na podobnej zasadzie jak koła zamachowe, które stabilizowały obrót, umożliwiając bardziej harmonijne i stabilne przędzenie. Yashuv podkreśla, że wynalezienie koła w pojazdach około 6000 lat temu nie nastąpiło nagle. To rezultat długiego procesu ewolucji technologii obrotowych, który miał swoje korzenie w takich narzędziach jak wrzeciona.
Wspólnie z Leore Grosman, również z Uniwersytetu Hebrajskiego, Yashuv przebadała 113 takich kamieni odkrytych na stanowisku Nahal Ein Gev II, starożytnej osadzie położonej na wschód od Jeziora Galilejskiego. Te wykonane z wapienia artefakty, prawdopodobnie pochodzące z pobliskiego wybrzeża, badano już od 1972 roku.
Zaawansowana technika obróbki kamienia
Z pomocą skanowania 3D badacze odkryli, że otwory w kamieniach były wiercone od obydwu stron, co jest charakterystyczne dla pradawnych narzędzi wykorzystywanych do tego celu, takich jak ręczne wiertła krzemienne. Dzięki temu otwory miały stożkowaty kształt, a ich środek znajdował się w centrum masy kamienia, co zapewniało stabilniejszy obrót podczas przędzenia.
Kamienie, które ważyły średnio około 9 gramów, były zbyt ciężkie, aby działać jako koraliki i zbyt lekkie, by pełnić funkcję ciężarków rybackich. Ich rozmiary i odpowiednio wyśrodkowane otwory skłoniły badaczy do wniosku, że mogły to być najstarsze znane wrzeciona.
Eksperymenty z replikami
Aby zweryfikować swoją hipotezę, badacze stworzyli repliki wrzecion z pobliskich kamieni przy użyciu krzemiennego wiertła. Następnie poprosili tradycyjną rzemieślniczkę, Yonit Kristal, o wypróbowanie tych narzędzi do przędzenia lnu. Jak się okazało, choć kamienie nie były idealnie okrągłe, działały zgodnie z oczekiwaniami, co potwierdziło możliwość ich wykorzystania jako prymitywnych wrzecion.
To odkrycie sugeruje, że ludzie eksperymentowali z technologią obrotową na długo przed wynalezieniem koła garncarskiego i koła do wozów, co miało miejsce około 5500 lat temu. Według Yashuv, te wrzeciona mogły stanowić jeden z kroków prowadzących do wynalezienia tych zaawansowanych technik obrotowych.
Wątpliwości i dalsze badania
Niemniej jednak, nie wszyscy naukowcy są przekonani o tym wniosku. Carole Cheval z Uniwersytetu Côte d’Azur w Nicei zwraca uwagę, że wrzeciona działają bardziej jak bączki niż jak koła, przez co trudno jednoznacznie określić, czy faktycznie mogły stanowić bezpośrednią inspirację dla wynalezienia koła.
Cheval zauważa również, że badania nad tymi artefaktami mogłyby być bardziej kompleksowe, gdyby uwzględniły analizę mikroskopową, która pozwoliłaby wykryć ślady użytkowania, takie jak ślady przędzy na powierzchni kamieni. Analiza takich śladów była jednak, jak przyznaje Yashuv, poza zakresem obecnego badania.
Jedno jest pewne: technologia obrotowa, jaką wykorzystywano tysiące lat temu, miała duży wpływ na rozwój późniejszych wynalazków. Ta historia pokazuje, że innowacje, które wydają się nam oczywiste, miały swoje początki w skromnych, lecz przełomowych technologiach starożytnych społeczności.
