Badanie opublikowane w czasopiśmie Nature oszacowało, jak często u osób w wieku 70 lat i starszych występują neuropatologiczne zmiany charakterystyczne dla choroby Alzheimera (ADNC), wykorzystując poziom fosforylowanego tau w krwi — pTau217 — jako surrogat. Analiza objęła też związki tych zmian z wiekiem, statusem poznawczym, genotypem APOE oraz funkcją nerek. Główne wnioski sugerują, że zmiany związane z Alzheimerem są znacznie powszechniejsze z wiekiem niż wskazywałyby jedynie objawy kliniczne, co podkreśla zarówno potencjał, jak i złożoność badań przesiewowych opartych na próbkach krwi.
Dlaczego badania krwi są istotne dla rozpoznawania choroby Alzheimera
Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną demencji i stanowi jedno z największych wyzwań zdrowia publicznego. Do tej pory potwierdzenie obecności typowych dla choroby blaszek amyloidowych i splątków tau wymagało badań płynu mózgowo-rdzeniowego lub obrazowania PET — metod kosztownych i mało praktycznych do szerokich badań populacyjnych. Pojawienie się biomarkerów we krwi, a zwłaszcza oznaczanie pTau217, otwiera drogę do prostszego, mniej inwazyjnego wykrywania zmian związanych z odkładaniem amyloidu i wtórną patologią tau, choć należy pamiętać, że wynik z krwi jest pośrednikiem, a nie bezpośrednim dowodem zmian mózgowych u pojedynczej osoby.
Próba badawcza i klasyfikacja poznawcza
Analizę przeprowadzono na 11 486 próbkach osocza pochodzących z badań populacyjnych Trøndelag Health (HUNT) w Norwegii: 2 537 uczestników w wieku 58–69,9 lat z HUNT3 oraz 8 949 osób w wieku 70 lat i więcej z kohorty HUNT4 70+. Szczegółową ocenę funkcji poznawczych przeprowadzono jedynie w grupie HUNT4 70+ przy użyciu rozbudowanej oceny klinicznej i consensus według DSM-5; uczestnicy tej kohorty zostali zaklasyfikowani jako poznawczo nieskórzeni, z łagodnym zaburzeniem poznawczym (MCI) lub z otępieniem. Osoby poniżej 70. roku życia nie były oceniane pod kątem stanu poznawczego.
Metody pomiaru biomarkera i analiza statystyczna
Stężenia pTau217 w osoczu oznaczono przy użyciu platformy Single Molecule Array (Simoa) HD‑X z walidowanym testem komercyjnym. Zastosowano strategię dwóch progów: ADNC‑ujemne <0,40 pg/mL, wynik pośredni 0,40–<0,63 pg/mL oraz ADNC‑dodatnie ≥0,63 pg/mL, zgodnie z rekomendacjami Global CEO Initiative. Genotypowanie APOE pozwoliło wyróżnić allele ε2, ε3 i ε4. W analizach uwzględniono ważenie odwrotności prawdopodobieństwa, by skorygować uprzedzenia uczestnictwa i selekcję do podzbioru z oznaczeniami biomarkerów oraz różnice w pobieraniu krwi. Badano powiązania z wiekiem, płcią, wykształceniem, statusem poznawczym i funkcją nerek; wskaźnik filtracji kłębuszkowej (eGFR) obliczono według równania CKD‑EPI 2021. Dodatkowo przeprowadzono analizy eksploracyjne przewidywanych wartości predykcyjnych, integrując wiekowo‑specyficzną częstość występowania z danymi o czułości i swoistości pochodzącymi z badań zewnętrznych, a kwalifikacja do terapii modyfikujących przebieg choroby opierała się na obowiązujących zaleceniach klinicznych.
Jak często występują zmiany związane z chorobą Alzheimera — wpływ wieku i stanu poznawczego
Odsetek osób sklasyfikowanych jako ADNC‑dodatnie rośnie wyraźnie wraz z wiekiem. Przy progu ≥0,63 pg/mL częstość wynosiła poniżej 8% wśród dorosłych w wieku 58–69,9 lat, a zbliżała się do 65% u osób powyżej 90. roku życia. W grupie osób w wieku 70 lat i więcej około 10% zakwalifikowano jako „przedkliniczne AD” — czyli osoby poznawczo nieskóre z wykrywalnym ADNC; dodatkowe 10,4% to „prodromalne AD” (MCI z ADNC‑dodatnimi wynikami), a 9,8% spełniało kryteria otępienia związanego z AD. W rozbiciu według stanu poznawczego około 60% osób z otępieniem było ADNC‑dodatnich, w porównaniu do 32,6% z MCI i 23,5% wśród osób bez zaburzeń poznawczych; we wszystkich grupach starszy wiek wiązał się z wyższą częstością zmian.
Czynniki genetyczne, edukacja, płeć i funkcja nerek
Różnice pomiędzy płciami były niewielkie: mężczyźni w wieku 80–89 lat mieli nieco wyższą częstość ADNC niż kobiety, co wynikało głównie z etapów przedklinicznych i prodromalnych, natomiast w przypadku otępienia związane z AD nie stwierdzono istotnej różnicy płciowej. Poziom wykształcenia korelował odwrotnie z częstością ADNC — osoby z wyższym wykształceniem miały najmniejszą częstość wykrywalnych zmian, natomiast osoby z wykształceniem podstawowym — największą. Status nosiciela allelu APOE ε4 wiązał się silnie i w sposób zależny od dawki z ADNC‑dodatniością: częstość wzrastała od 27,1% u osób bez allelu ε4, przez 46,4% u nosicieli jednego allelu, do 64,6% u nosicieli dwóch alleli ε4. Niższa wydolność nerek korelowała z wyższymi stężeniami pTau217, szczególnie przy eGFR około 51 mL/min/1,73 m² i niższym; po uwzględnieniu czynników demograficznych i klinicznych takie choroby współistniejące jak choroby sercowo‑naczyniowe, cukrzyca, nowotwory czy POChP nie były istotnie związane z ADNC‑dodatniością.
Konsekwencje kliniczne i wnioski dla populacji
Stosując obecne kryteria kwalifikacji do terapii modyfikujących amyloid, około 10% kohorty HUNT4 70+ oraz około 11% populacji ważonej wiekowo w grupie 70+ mogłoby spełniać warunki leczenia przeciwaym amyloidowego. Analizy wartości predykcyjnych wykazały, że dodatnia wartość predykcyjna (PPV) rośnie z wiekiem, podczas gdy ujemna wartość predykcyjna (NPV) maleje, co odzwierciedla wpływ rosnącej częstości występowania choroby z wiekiem. Wyniki podkreślają wyraźny wzrost szacowanej częstości neuropatologicznych zmian Alzheimera z wiekiem oraz istotne zróżnicowanie związane ze statusem poznawczym, ryzykiem genetycznym, poziomem wykształcenia i funkcją nerek. Ponieważ klasyfikacja opiera się na markerze krwi, a nie na bezpośrednim potwierdzeniu zmian mózgowych, wyniki należy interpretować w kontekście populacyjnym, a nie jako diagnozę indywidualną.
Artykuł źródłowy: Aarsland D. i wsp., Prevalence of Alzheimer’s disease pathology in the community, Nature (2025), DOI: 10.1038/s41586-025-09841-y.