Narażenie płodu na połączenie wysokiej temperatury i dużej wilgotności jest znacznie groźniejsze dla zdrowia dziecka niż samo ciepło — wynika z badań przeprowadzonych przez zespół z University of California w Santa Barbara i opublikowanych w czasopiśmie Science Advances. Badacze analizowali dane z rejonu Azji Południowej i wykazali, że uwzględnienie wilgotności powietrza zwiększa szkodliwy wpływ ekstremalnego gorąca nawet czterokrotnie. Odkrycie to ma istotne konsekwencje dla oceny ryzyka zdrowotnego związanej ze zmianami klimatu, zwłaszcza w gęsto zaludnionych obszarach przybrzeżnych i dolin rzecznych.
Dlaczego wilgotność ma znaczenie
To, że wilgotne powietrze sprawia, iż upał „bardziej doskwiera”, nie jest tylko subiektywnym odczuciem — ma to biologiczne podstawy. Ludzie chłodzą się głównie przez pocenie się; gdy wilgotność powietrza jest wysoka, parowanie potu jest utrudnione, a tym samym spada zdolność organizmu do odprowadzania ciepła. W efekcie nawet przy niższych temperaturach może dochodzić do poważnego stresu cieplnego. Aby ująć te mechanizmy, autorzy zastosowali miarę wet-bulb globe temperature (WBGT), wynalezioną w latach 50. XX wieku, która łączy wpływ temperatury powietrza, wilgotności, promieniowania cieplnego i przepływu powietrza, dając bardziej kompletne odzwierciedlenie obciążenia cieplnego.
Metodologia i główne miary
Zespół powiązał dane zdrowotne dzieci z Demographic and Health Surveys (DHS) — rozbudowanego, wieloośrodkowego badania gospodarstw domowych — z dziennymi danymi meteorologicznymi przygotowanymi przez Climate Hazards Center na UC Santa Barbara. Za wskaźnik długotrwałego stanu zdrowia dzieci do piątego roku życia przyjęto wysokość w stosunku do wieku (height-for-age), powszechnie używany wskaźnik przewlekłego niedożywienia i zaburzeń rozwojowych. Badacze zdefiniowali progi dla ekstremalnych warunków: 35°C (95°F) dla temperatury powietrza i 29°C (84°F) dla WBGT — progi dobrano tak, by występowały z podobną częstotliwością w analizowanym regionie.
Jaki jest efekt na wzrost dzieci
Analizy wykazały, że ekspozycja na ekstremalne warunki cieplno-wilgotne w okresie prenatalnym wiązała się z wyraźnym pogorszeniem wskaźnika wysokości w stosunku do wieku. Szczególnie silny efekt odnotowano przy ekspozycji w trzecim trymestrze ciąży: wpływ połączenia wysokiej temperatury i wilgotności był około czterokrotnie większy niż samego upału. Autorzy raportują, że wzrost o jedną odchylenie standardowe w ekspozycji na skrajne warunki cieplno-wilgotne w roku poprzedzającym narodziny korelował z obniżeniem wysokości o około 13% względem oczekiwanej dla wieku dziecka; natomiast podobny wzrost ekspozycji jedynie na ekstremalne temperatury przekładał się na spadek rzędu około 1%.
Dlaczego ciąża jest szczególnie wrażliwa
Kobiety w ciąży są bardziej narażone na stres cieplny z kilku powodów: zwiększona masa ciała wytwarza więcej ciepła, a zmiany hormonalne obniżają zdolność organizmu do regulacji temperatury. Badanie wskazało, że najbardziej krytycznymi okresami są wczesna oraz późna ciąża — na początku rozwijający się płód jest szczególnie wrażliwy na zakłócenia, natomiast pod koniec ciąży matka staje się bardziej podatna na skutki przegrzania. Ekspozycja na stres cieplny pod koniec ciąży może prowadzić do przedwczesnego porodu, przez co noworodek może urodzić się niedojrzały i w dalszej perspektywie doświadczać trwałych problemów rozwojowych. Niebezpieczne mogą być także okresy tuż przed poczęciem lub wokół pierwszych dni ciąży, kiedy kobieta może nie być świadoma swojego stanu.
Wiarygodność wyników i ograniczenia
Autorzy przyznają pewne ograniczenia badania. Nie mieli dostępu do dokładnych dat urodzenia i długości ciąży, co utrudnia pełne skorygowanie wpływu porodów przedwczesnych — noworodek urodzony miesiąc wcześniej ma inny wiek rozwojowy przy pierwszych urodzinach. Mimo to zespół twierdzi, że wyniki pozwalają na ostrożne formułowanie wniosków przyczynowych: sprawdzono różne zestawy progów (między innymi pięć alternatywnych konfiguracji) oraz dodatkowe scenariusze, a główny wniosek pozostał niezmieniony. Badano także wpływ prenatalnego WBGT na wskaźniki urodzeń i umieralność niemowląt — jak podsumował Chris Funk, dyrektor Climate Hazards Center: „Wygląda na to, że wczesne zgony czy nieudane ciąże nie wpływają poważnie na wyniki naszego badania.”
Konsekwencje dla regionów i polityk publicznych
Wnioski mają szerokie implikacje. Ocena ryzyka oparta wyłącznie na temperaturze pomija zagrożenie w wilgotnych strefach przybrzeżnych i dolinach rzecznych, które są jednocześnie jednymi z najbardziej zaludnionych terenów świata — szacunki wskazują, że około 38% globalnej populacji mieszkało w 2018 roku w odległości do 100 km od wybrzeża, a jeszcze wyższy odsetek żyje blisko rzek lub jezior. Azja Południowa, zamieszkana przez ponad 1,7 miliarda ludzi, może być szczególnie dotknięta: według autorów przy scenariuszu wysokiej emisji do 2050 roku około 3,5 miliona dzieci w badanym regionie doświadczyłoby zahamowania wzrostu (stunting). Nawet przy ograniczeniu ocieplenia do 2°C względem epoki przedindustrialnej, region ten ma być narażony na śmiertelne fale upałów co roku.
Co można zrobić — możliwe interwencje
Badacze podkreślają, że lepsze rozumienie roli wilgotności może kierować skuteczniejszymi działaniami adaptacyjnymi. Proste, niskokosztowe interwencje — edukacja, kampanie informacyjne i zmiany zachowań — mogą znacząco zwiększyć odporność społeczności. Przykłady praktycznych rozwiązań obejmują rozwijanie systemów wczesnego ostrzegania opartych na WBGT oraz poprawę lokalnych prognoz cieplnych. Climate Hazards Center współpracuje przy takich projektach, m.in. z kenijskim serwisem meteorologicznym przy prognozach dla obozu uchodźców Kakuma, a także wykorzystuje uczenie maszynowe we współpracy z Microsoft’s AI for Good Lab do modelowania warunków pogodowych w obozach.
Kontynuacja badań
Wiele laboratoriów związanych z badaniem skutków klimatu już rozszerza analizę tych zjawisk. Grupa prowadzona przez profesor Kathy Baylis bada, jak różne zagrożenia łączą się ze sobą — na przykład wpływ upałów sprzężony z zanieczyszczeniem powietrza. Autorka prowadząca badanie, Katie McMahon, planuje dalsze analizy, które mają wyjaśnić, które matki i dzieci są najbardziej narażone oraz jak te nierówności mogą się zmieniać w przyszłości. McMahon będzie także badać wpływ wysokiej temperatury i wilgotności na populacje szczególnie wrażliwe, takie jak pracownicy rolni w Kalifornii, współpracując z przychodniami w Salinas Valley, aby oszacować skalę wizyt medycznych związanych ze stresem cieplnym w społecznościach pracowników migracyjnych.
Journal reference: McMahon, K., et al. (2025). Does humidity matter? Prenatal heat and child health in South Asia. Science Advances. doi: 10.1126/sciadv.adx3010.
Źródło danych i partnerów badawczych: University of California – Santa Barbara; Climate Hazards Center; Demographic and Health Surveys (DHS).
