Nowe odkrycia genetyczne rzucają światło na to, dlaczego niektórzy ludzie mogą być bardziej podatni na rozwój zapalenia mięśnia sercowego (myokarditis) lub osierdzia (perikarditis) po szczepieniu przeciwko COVID-19, otwierając drogę do lepszego zrozumienia reakcji immunologicznych i bezpieczeństwa szczepionek.
Pomimo że przypadki zapaleń serca po szczepieniach są niezwykle rzadkie, naukowcy ze Szwecji odkryli konkretne warianty genetyczne, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia tych niepożądanych reakcji. Wyniki badania zostały opublikowane w prestiżowym czasopiśmie naukowym NPJ Vaccines i dostarczają cennego materiału do dalszych badań nad odpowiedzią immunologiczną organizmu na szczepionki mRNA.
Od czasu rozpoczęcia globalnej kampanii szczepień przeciwko COVID-19 podano już miliardy dawek preparatów mRNA. Choć większość osób doświadcza jedynie łagodnych skutków ubocznych – takich jak ból w miejscu wstrzyknięcia czy przejściowa gorączka – u niewielkiego odsetka, głównie młodych mężczyzn, pojawiły się przypadki zapalenia mięśnia sercowego lub osierdzia. Zazwyczaj objawy te występowały w ciągu tygodnia po podaniu drugiej dawki szczepionki i obejmowały bóle w klatce piersiowej, duszność i uczucie osłabienia. Dotychczas zakładano, że taka reakcja może być wynikiem nadmiernej reakcji układu immunologicznego na białko kolca wirusa SARS-CoV-2, jednak mechanizmy leżące u podstaw tych reakcji pozostawały nie do końca jasne.
W najnowszym badaniu naukowcy przeanalizowali dane z 66 pacjentów, którzy po szczepieniu uzyskali oficjalną diagnozę myokarditis, perikarditis lub zapalenia obu struktur — tak zwanej perimyokarditis. Dane pochodziły z ogólnoszwedzkiego rejestru SWEDEGENE-COVID19-MYOPERIC i obejmowały osoby w wieku 18 lat i starsze. Diagnozy były potwierdzane na podstawie dokumentacji medycznej i nowoczesnych badań obrazowych, a każdy przypadek oceniono przy użyciu kryteriów Światowej Organizacji Zdrowia. Łącznie około 41% pacjentów całkowicie wyzdrowiało w ciągu trzech miesięcy, podczas gdy inni doznali powikłań lub niepełnego powrotu do zdrowia.
Dla porównania, do badania włączono również grupę kontrolną blisko 5 000 osób z populacji ogólnej, reprezentowaną przez uczestników Szwedzkiego Rejestru Bliźniąt. Wszystkim badanym pobrano próbki krwi lub śliny, uzyskano też informacje na temat stylu życia, chorób współwystępujących oraz stosowanego leczenia. Przeprowadzono testy genetyczne metodą wysokoprzepustowych macierzy DNA, dbając o jakość i integralność danych.
Kluczowym elementem badania była analiza asocjacji genomowej — technika stosowana do zidentyfikowania różnic w materiale genetycznym u osób, u których wystąpiły objawy zapalenia serca, w porównaniu do grupy kontrolnej. Badano tzw. polimorfizmy pojedynczego nukleotydu (SNP), które mogą wpływać na funkcjonowanie układu immunologicznego. Ponadto u każdego pacjenta przeprowadzono kompleksową ocenę stanu zdrowia, wykonując m.in. EKG, echokardiografię i rezonans magnetyczny serca.
Analiza wyników pokazała, że u pacjentów z rozpoznanym zapaleniem osierdzia lub perimyokarditis w sposób wyraźny występowały trzy warianty genetyczne zlokalizowane w pobliżu genu SCAF11. Konkretnie chodzi o warianty: rs536572545, rs146289966 oraz rs142297026. Obecność tych zmian była znacznie częstsza w grupie badanych w porównaniu do ogólnej populacji. Gen SCAF11 odgrywa istotną rolę w procesie tzw. piroptozy — wyjątkowo zapalnej formy śmierci komórkowej. To sugeruje, że osoby z określonymi wariantami tego genu mogą doświadczać zbyt silnej reakcji zapalnej po otrzymaniu szczepionki.
Interesującym elementem było także to, że silne związki pomiędzy tymi wariantami a objawami stwierdzono szczególnie u osób, które otrzymały szczepionki Comirnaty (Pfizer-BioNTech) lub Spikevax (Moderna), będące szczepionkami mRNA. Natomiast dla samego zapalenia mięśnia sercowego — myokarditis — wykryto inną znaczącą zmianę genetyczną (wariant rs570375365) w genie LRRC4C. Gen ten ma związek z sygnalizacją immunologiczną i jest powiązany zarówno z funkcjonowaniem serca, jak i mózgu. Wcześniejsze badania sugerowały także jego potencjalny wpływ na ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19.
Mimo że zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia mogą mieć podobne symptomy kliniczne, odkryte różnice genetyczne sugerują, że mechanizmy biologiczne leżące u podstaw tych dwóch stanów są odmienne. Autorzy badania podkreślają jednak, że ze względu na niewielką liczbę przypadków trudno wyciągać pewne wnioski. W dodatku diagnozy były stawiane na podstawie lokalnych kryteriów klinicznych, bez zastosowania uniwersalnych standardów obowiązujących np. w Europejskim Towarzystwie Kardiologicznym lub Amerykańskim Kolegium Kardiologii. To może ograniczać porównywalność wyników z innymi badaniami międzynarodowymi.
Podsumowując, wyniki szwedzkiego badania sugerują, że określone czynniki genetyczne mogą zwiększać ryzyko bardzo rzadkich przypadków zapalenia serca po szczepionce na COVID-19. Odkrycie tych powiązań stanowi ważny krok w kierunku personalizowanej medycyny szczepionkowej, pomagając zrozumieć, dlaczego tylko niektóre osoby doświadczają takich reakcji. Choć konieczne są dalsze badania na większych grupach, to obecne ustalenia wskazują na nowe kierunki w analizie bezpieczeństwa szczepionek i dostarczają wartościowych danych dla poprawy zaufania społecznego wobec programów szczepień.
