Najnowsze rekomendacje WHO w sprawie aktualizacji szczepionek przeciw COVID-19: Co warto wiedzieć?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz jej Zespół Doradczy ds. Składu Antygenów Szczepionek przeciw COVID-19 (TAG-CO-VAC) nadal uważnie monitorują rozwój genetyczny i antygeniczny wariantów SARS-CoV-2, reakcje immunologiczne na zakażenia oraz skuteczność szczepionek w walce z krążącymi wariantami wirusa. Na podstawie tych analiz WHO wydaje zalecenia dla producentów szczepionek i organów regulacyjnych dotyczące ewentualnych aktualizacji składników antygenowych szczepionek przeciw COVID-19.

W kwietniu 2024 roku TAG-CO-VAC zasugerował wprowadzenie monowalentnego antygenu linii JN.1 jako strategii zwiększającej odpowiedź w postaci neutralizujących przeciwciał wobec wariantu JN.1 i jego linii potomnych. W odpowiedzi na te zalecenia, kilku producentów szczepionek (korzystających z technologii mRNA oraz szczepionek na bazie białek rekombinowanych) zaktualizowało skład antygenów swoich szczepionek do formuł monowalentnych JN.1 (jednostki JN.1 lub KP.2). Wiele z tych szczepionek uzyskało już zgodę organów regulacyjnych na ich stosowanie.

Analiza zgromadzonych danych

Podczas grudniowego spotkania zespołu TAG-CO-VAC omówiono różnorodne dowody naukowe, zarówno opublikowane, jak i niepublikowane. Należały do nich między innymi:

• Ewolucja genetyczna SARS-CoV-2, w tym szczegółowe analizy antygeniczne przy użyciu testów neutralizujących z wykorzystaniem próbek z surowicy zwierząt i ludzi.
• Dane immunogenetyczne obejmujące zakres odpowiedzi przeciwciał na aktualnie zatwierdzone antygeny szczepionek wobec krążących wariantów SARS-CoV-2.
• Badania nad skutecznością szczepionek (VE) wobec takich linii wirusa jak XBB.1 oraz JN.1.
• Dane przedkliniczne i kliniczne dotyczące eksperymentalnych szczepionek o zmienionym składzie antygenowym, przekazane przez producentów szczepionek.

Analiza dowodów potwierdziła, że szczepionki monowalentne oparte na linii JN.1 generują skuteczną odpowiedź immunologiczną wobec wirusa i jego linii potomnych, np. KP.2, KP.3.1.1 czy XEC. Niemniej jednak obserwuje się również pewne różnice w skuteczności neutralizacji dla poszczególnych wariantów potomnych.

Podsumowanie dostępnych danych

Mimo postępu w zwalczaniu pandemii COVID-19, SARS-CoV-2 nadal stanowi globalne zagrożenie powodując ciężkie przypadki, powikłania i zgony, zwłaszcza u osób powyżej 65. roku życia oraz u tych z chorobami współistniejącymi. Wciąż istnieją jednak znaczne luki w raportowaniu przypadków, hospitalizacji i zgonów przez państwa członkowskie WHO, co utrudnia dokładne określenie globalnych trendów epidemiologicznych.

Obecnie krążące warianty SARS-CoV-2 wywodzą się głównie od linii JN.1. W analizach genetycznych i antygenicznych zaobserwowano, że warianty takie jak KP.3.1.1 i XEC są antygenicznie blisko spokrewnione zarówno z pierwotnym JN.1, jak i między sobą. Badania na modelach zwierzęcych oraz analiza surowicy ludzi wykazały, że szczepionki oparte na antygenach JN.1 i KP.2 są w stanie generować szeroki zakres przeciwciał, które reagują na wszystkie testowane linie potomne JN.1.

Rekomendacje dotyczące składu antygenowego szczepionek

Na podstawie dostępnych danych grupa TAG-CO-VAC zaleca utrzymanie obecnego składu antygenowego szczepionek przeciw COVID-19, tj. stosowanie antygenu monowalentnego opartego na linii JN.1. Jest to skuteczny sposób na wzmacnianie odpowiedzi neutralizującej wobec wariantu JN.1 i jego linii potomnych, takich jak KP.3.1.1 czy XEC.

Zaleca się również kontynuowanie prac nad innowacyjnymi podejściami, które pozwolą uzyskać szerokie i trwałe odpowiedzi immunologiczne wobec pojawiających się wariantów. Potencjalnie mogą one obejmować nowe antygeny szczepionkowe pochodzące z bardziej aktualnych wariantów SARS-CoV-2 lub zastosowanie alternatywnych formuł szczepionek.

Potrzeba dalszych badań

Ze względu na ograniczenia obecnych danych oraz przewidywaną ciągłą ewolucję wirusa, TAG-CO-VAC zwraca uwagę na konieczność dalszego gromadzenia danych, w tym:

• Oceny odpowiedzi immunologicznych i wskaźników klinicznych w różnych populacjach ludzkich po podaniu szczepionek zawierających antygeny linii JN.1 lub KP.2.
• Wzmocnienia globalnego nadzoru epidemiologicznego i wirusologicznego w celu monitorowania i charakteryzowania nowo pojawiających się wariantów wirusa.
• Oceny klinicznej szczepionek z nowymi antygenami pochodzącymi z nowszych wariantów.

TAG-CO-VAC podkreśla także potrzebę dalszego rozwoju szczepionek, które nie tylko skutecznie zapobiegają zakażeniom SARS-CoV-2, ale również ograniczają transmisję wirusa na szeroką skalę.

Podsumowanie i przyszłe kierunki

Zespół TAG-CO-VAC zobowiązuje się do regularnych, półrocznych przeglądów danych dotyczących genetycznej i antygenicznej ewolucji SARS-CoV-2, odpowiedzi immunologicznych na zakażenia oraz wydajności szczepionek wobec krążących wariantów. Na podstawie tych analiz nadal będą podejmowane decyzje o ewentualnym utrzymaniu obecnego składu szczepionek lub wskazania potrzeby jego aktualizacji. Tymczasem rekomenduje się, aby państwa kontynuowały programy szczepień z wykorzystaniem dostępnych szczepionek, bez oczekiwania na ich potencjalnie zaktualizowane wersje.

Ostatecznym celem pozostaje stworzenie globalnej strategii szczepień, która będzie elastyczna wobec ewolucji wirusa, a jednocześnie skutecznie chronić będzie populacje przed ciężkim przebiegiem COVID-19 i ograniczać jego dalsze rozprzestrzenianie.